30 jaar Cliniclowns: van voorzichtige start naar kloppend hart

Al 30 jaar toveren de Cliniclowns een lach op het gezicht van zieke kinderen in België. En met succes! Vandaag zijn ze het kloppend hart in 35 ziekenhuizen en zorginstellingen in beide landsdelen. Hun verhaal? Da’s er één met een lach, een traan en… een rode neus.

New York, New York

De inspirator van de Cliniclowns is Michael Christensen. Als straatartiest en clown van het gerenommeerde Big Apple Circus ondervond hij in de jaren 80 hoe belangrijk afleiding en plezier zijn voor kinderen in moeilijke situaties. Toen zijn broer, zelf een dokter, in het ziekenhuis terechtkwam met kanker, kwam hij regelmatig langs om hem op te vrolijken. Wanneer hij dan door de gangen van de pediatrie wandelde, viel hem op dat ook de kinderen telkens uitkeken naar zijn verschijning. Bij het overlijden van zijn broer erfde Christensen zijn dokterstas. En zo werd zijn clownspersonage geboren: Dr. Stubs.

Op verzoek van de artsen speelde Christensen tijdens een open dag in het Baby’s & Children’s Hospital of Columbia Presbyterian Medical Centre. Dat was een groot succes en het begin van georganiseerde clownsbezoeken aan kinderen in ziekenhuizen. In 1986 richtte hij de Big Apple Clown Care Unit in New York op. 

Op Belgische bodem 

Het Belgische verhaal start in 1993 bij Antwerps initiatiefnemer Swa Vetters, die vandaag nog altijd lid is van het bestuursorgaan. Het was een documentaire op de toenmalige BRT die hem inspireerde. ‘Wow, dít wil ik hier ook, was mijn eerste reactie. Zoiets moois. De aanpak van de clowns en hun impact op de zieke kinderen was revolutionair. Niemand in België kende het initiatief, maar na zes maanden en het bezoeken van 20 Lion-clubs had ik de nodige 1,2 miljoen frank bijeen, en op 1 februari 1994 waren we vertrokken.’

Clown van het eerste uur

Ana Verbelen was één van de eerste ‘Antwerpse Ziekenhuisclowns’. ‘Net als mijn collega Jan was ik net afgestudeerd aan de opleiding Clownerie van de Brusselse circusschool’, blikt Clown Erzulia vandaag terug. Met ook een diploma van opvoeder-begeleider was zij dé geknipte clown om het ijs te breken. ‘Zeker in die beginperiode was het telkens letterlijk en figuurlijk een ‘nieuwe deur opentrekken’. Nooit wisten we hoe een kind of ouders zouden reageren op die twee onbekende clowns, in hun zelfgemaakte pakken en met koffers vol tovertrucs, muziekinstrumenten en attributen. Wellicht meer dan nu was het toen een en al improviseren. Maar hoe dikwijls hebben we de kamer niet op stelten gezet, of lagen we schaterlachend met drie op een bed van de nierdialyse?’

Een korte proefperiode

De opstart ging gepaard met enig scepticisme bij het medisch personeel van de ziekenhuizen. Daarom begonnen we met een proefperiode van een jaar. Maar nog voor dat jaar verstreken was, gaf de hoofdpediater van één van de ziekenhuizen de boodschap dat ze helemaal gewonnen waren voor het idee van de Cliniclowns. De kinderartsen merkten duidelijk dat de bezoekjes van onze professionele clowns hun patiëntjes goed deden. Het startschot was gegeven voor een verdere uitbreiding die al snel over de grenzen van de provincie Antwerpen ging. In 2001 veranderde de naam van de vzw officieel in Cliniclowns België.

Alles voor het kind

In die 30 jaar maakten de clowns een hele evolutie door. Hun taak werd véél meer dan alleen afleiding en plezier brengen. ‘Vroeger moesten we doen lachen, nu geven we vooral aandacht’, zegt Geert Pardon, voormalig clown en lid van het bestuursorgaan. ‘Twintig jaar nadat ik voor het eerst met rode neus de oncologie van het UZ Gasthuisberg binnenstapte, is de aandacht voor het persoonlijke, directe contact en de interactie met het kind nu nóg groter. De kunst is te achterhalen wat het kind op dat moment nodig heeft om een zekere ‘lichtheid’ in zijn ziekenhuisverblijf te brengen. Het gebeurde vroeger nooit, maar een 6-jarig meisje in prinsessenpyjama zal als prinsesje worden behandeld, inclusief geïmproviseerd romantisch kasteelverhaal.’

Zottigheid die iedereen raakt

In de loop der jaren groeide ook de aandacht voor de entourage rondom het kind. ‘Ouders, verpleegkundigen, dokters, het schoonmaakteam… iedereen wordt betrokken’, zegt Geert. ‘Want allemaal hebben ze hetzelfde doel: de kinderen beter maken. Als we de kamer verlaten, is de sfeer vaak helemaal anders. Iedereen heeft de problemen een kwartiertje kunnen vergeten. Daarom spelen we ook voor baby’s: misschien voelt mama zich immers niet goed bij het hele ziekenhuisverblijf. Ook voor het personeel nemen we onze tijd, om ook hen een glimlach en een moment van onthaasting te bezorgen, tussen alle zorgen op de kinderafdeling.’

En zo geschiedde: wat ooit begon met twee clowns op de pediatrie in het Universitair Ziekenhuis van Antwerpen groeide met de jaren uit tot een professionele organisatie met 35 clowns in Vlaanderen en Wallonië. Vandaag spelen de Cliniclowns bij uitbreiding ook in verzorgingstehuizen en zorghotels, en zelfs via de Clinicam App thuis.

Klaar voor de volgende 30 jaar

Omdat een rol als cliniclown een groot persoonlijk engagement vraagt dat soms emotioneel zeer zwaar kan zijn, werkt de organisatie uitsluitend met beroepsclowns. ‘In die kwarteeuw vond er een enorme professionalisering plaats’, weet Geert. ‘Er wordt voortdurend geïnvesteerd in opleiding, praktijkworkshops en begeleiding.’ Wat er nooit is veranderd, is het uiterlijk van de clowns. Om de kinderen niet af te schrikken, hebben de Cliniclowns er altijd voor gekozen niet fel geschminkt, met pruik, grote hoed en lange schoenen naar het ziekenhuis te trekken. Maar de rode neus, die zal altijd blijven.

Ook de werking en organisatie van de vzw zijn na 30 jaar nog hetzelfde. ‘Cliniclowns België is nog altijd een vereniging zonder winstoogmerk, die geen subsidies ontvangt en volledig afhankelijk is van giften’, zegt Renée Marien, huidig voorzitster van de organisatie. ‘Álle inkomsten gaan recht naar de vzw. Ziekenhuizen hebben geen budget voor onze diensten, maar zo kunnen we onze clowns – stuk voor stuk professionals – wel vergoeden voor het mooie werk dat ze verrichten. Op deze manier hopen we er nog zeker 30 jaar bij te kunnen doen!’